A Dutch review

A review published earlier this year in Delachendetheoloog:

'Mijn opa las geen romans. In zijn tijd waren boeken en tijdschriften onbetaalbaar. Omdat de mensen bovendien hard moesten werken was er weinig tijd om te lezen. Hij koos zijn lectuur daarom zorgvuldig uit. Zijn voorkeur ging uit naar ‘serieuze’ boeken. Romans gingen nergens over en waren het geld en de aandacht niet waard.

Tegenwoordig is de keus tussen ‘serieuze’ boeken en ‘belletrie’ niet zo wezenlijk meer. Het aanbod van populair-wetenschappelijke boeken is inmiddels zo groot en de boeken zijn zo goed geschreven en gecomponeerd, dat je ‘gewone’ romans met een gerust hart links kunt laten liggen. Het spreekt voor zich dat het genre van het populair-wetenschappelijke boek het goed doet: wij hebben goede leraren nodig om de wetenschappelijke ontwikkelingen te kunnen volgen.

Het boek Quantum van Manjit Kumar is het zoveelste bewijs van de uitstekende kwaliteit van het populair-wetenschappelijke boek. Het boek bevat alles wat een lezer zich kan wensen. Fundamentele inzichten over de inrichting van de werkelijkheid, dramatische ontwikkelingen tussen de grootste geleerden van de vorige eeuw en wijsgerige bespiegelingen over de betekenis van de beschreven gebeurtenissen.

Het boek doet het ontstaan van de kwantummechanica uit de doeken. De geschiedenis van de kwantummechanica wordt vermengd met karaktertekeningen van de belangrijkste geleerden die hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van deze theorie en, vooral, over de scheuring die deze theorie veroorzaakt heeft tussen deze geleerden. Het hoogtepunt van dit boek is een beschrijving (alsof je er zelf bij bent) van de Solvay conferentie van 1927, wanneer Bohr en Einstein met elkaar twisten over de vraag of de kwantummechanica compleet is. Kumar bestrijdt het beeld van Einstein als een koppige, oude dwaas die meende dat de kwantummechanica onwaar was. Einstein heeft het formalisme van Heisenberg vrijwel onmiddellijk aanvaard en de experimenten hadden hem er van overtuigd dat de theorie goed was. De theorie geeft de juiste uitkomsten, maar: de theorie geeft ons niet het juiste inzicht in de werkelijkheid! En daarover ging het belangrijke debat tussen Einstein en Bohr. De vraag die de twee verdeelde was of de theorie volledig is en ons alles over de werkelijkheid zelf zegt.

Het debat tussen Einstein en Bohr was feitelijk geen strikt debat over fysische vraagstukken, maar een wijsgerig dispuut over de vraag hoe onze werkelijkheid is ingericht en over de vraag hoe diep de fysicus kan doordringen tot deze werkelijkheid. De auteur van dit boek is overigens uitstekend op de hoogte van dit deelgebied. Hij is fysicus en filosoof. Persoonlijk blijf ik het opvallend vinden dat uit zijn boek blijkt dat alle fysici in de 19eeuw en aan het begin van de 20ste eeuw een levendige belangstelling hebben voor de wijsbegeerte. Planck, Einstein, Heisenberg, Schrodinger, Bohr en alle anderen hebben zich, volgens Kumar, tijdens hun opleiding verdiept in het werk van filosofen. De zakelijke en anti-wijsgerige houding van Weinberg, Feynman en Hawking tref je bij Einstein en Bohr niet aan.

Volgens Niels Bohr moet een natuurkundige zich niet afvragen hoe de werkelijkheid ‘onder de oppervlakte' is. Het heeft alleen maar zin om over de wereld van het kleinste te spreken in termen van meetresultaten. Als de fysicus de beslissing neemt om bepaalde aspecten van de subatomaire werkelijkheid te meten, bemoeit hij zich actief met de natuur: de onderzoeker is niet langer een neutrale waarnemer, maar hij (bedoeld wordt: zijn meetapparatuur) maakt onderdeel uit van deze natuur. Einstein kon niet leven met deze uitleg. Hij meende dat de werkelijkheid op subatomair zich niet anders gedraagt dan de dagelijkse of ‘klassieke’ werkelijkheid. Je moet in staat zijn om de werkelijkheid zelf te bestuderen. De kleinste deeltjes hebben alle eigenschappen die ‘gewone’ tennisballen ook hebben. Het probleem was dat de kwantummechanica, ondanks dat het formalisme juist is, ons geen volledig beeld gaf van de werkelijkheid.

De Salvoy conferentie van 1927 was geheel gewijd aan de ‘nieuwe’ kwantummechanica. Alle geleerden keken naar Bohr, de koning van de kwantummechanica, en Einstein, die beschouwd werd als de paus van de fysica. Op de conferentie zelf zei Einstein weinig. Maar Bohr en Einstein logeerden in hetzelfde hotel. En in de avonden en de ochtenden waren ze niet in staat om elkaar met rust te laten. Einstein bedacht ingenieuze argumenten waaruit moest blijken dat de nieuwe fysica onvolledig is: het was een goede rekenmethode, maar beslist geen theorie die ons interessante fysische inzichten gaf in wat zich afspeelt op subatomair niveau.

De tegenvoorbeelden van Einstein hielden Bohr uit de slaap. Gedurende de nacht was hij bezig om een deugdelijk weerwoord te bedenken. Een enkele keer vond hij het antwoord pas in de ochtend. Maar uiteindelijk droogde de stroom bedenkingen van Einstein op. Hij weigerde echter om zijn standpunt te veranderen. De nieuwe theorie was in zijn ogen nu eenmaal onvolledig.
Kumar beschrijft hoe het meningsverschil tussen Einstein en Bohr zich voortsleept door de jaren heen. Waar mogelijk zochten de twee geleerden elkaar op. Maar uiteindelijk lukte het Einstein niet om formeel aan te tonen dat de theorie onvolledig is. Hij weigerde echter om zijn zienswijze te veranderen. Dit leverde hem bij de jongere generatie fysici de naam op een halsstarrige en ouderwetse man te zijn- dit strenge oordeel komt begrijpelijkerwijs voort uit teleurstelling over het feit dat de beroemdste fysicus het belang van hun werk niet wil erkennen.

Bohr en Einstein bleven vrienden van elkaar en ze respecteerden elkaar zeer. Maar de relatie bekoelde wel door het aanhoudende onderlinge meningsverschil. Einstein weigerde op het laatst zelfs om nog uitgebreid te twisten over de kwantummechanica. De laatste maal ontmoetten Bohr en Einstein elkaar bij toeval. Bohr was op bezoek bij een collega van hen die, evenals Einstein, werkzaam was op het Princeton instituut. Opeens sloop Einstein de kamer van de collega binnen om stiekum wat tabak te nemen uit de tabakspot die op tafel stond. Enige tijd later werd Einstein ziek. Hij weigerde zich te laten behandelen. Nauwelijks een jaar later stierf ook Bohr. Hoe belangrijk het oordeel van Einstein voor Bohr altijd geweest is bleek volgens Kumar uit de tekening die op het bord in zijn werkkamer stond: een van Einsteins ingenieuze tegenvoorbeelden.

Pas na de dood van Bohr en Einstein werd het geschil met fysische middelen beslecht. De jonge fysicus Bell, door Kumar op sympathieke wijze beschreven, ontdekte hoe men met een experiment zou kunnen vaststellen of non-localiteit –er lijkt op subatomair niveau geen ‘afstand’ te bestaan- een 'echte' eigenschap is van de kwanta. Uit de experimenten van Aspect blijkt vervolgens dat de klassieke visie van Einstein niet te verdedigen is.

Drama en natuurkunde zijn in dit boek zo ideaal met elkaar verweven dat je zowel de mensen die een hoofdrol hebben gespeeld goed leert kennen als de ontwikkeling van de fysica leert begrijpen en de daarmee gepaard gaande filosofische en fysische problemen. Kumar is in staat om de fysica op een zakelijke manier uit te leggen, zodat je voldoende op de hoogte bent van de problemen waar Einstein en Bohr zich het hoofd over breken. Hij bedient zich van een droge, zakelijke stijl. Zijn verteltrant is echter in het geheel niet sober. Het boek is meeslepend, wordt hier en daar zelfs ‘dramatisch’ zonder sentimenteel te worden. Zo spannend kan wetenschap dus zijn!'

If anyone out there reads Dutch, do let me know what it really says! I have a vague idea via Google translate.

Another review of Le grand roman de la physique quantique

A blog review by ErMa:

'L'histoire du making of de l'équation célébrissime, ces quelques signes abstrus ayant hanté les nuits de bon nombre de taupins et qui figurent désormais au patrimoine de l'humanité :






Disons-le tout de go, ce bouquin est passionnant, car il réunit trois ingrédients essentiels :

1) Un sujet (scientifique) d'intérêt et d'envergure : l'histoire d'une révolution conceptuelle majeure dans l'histoire de l'humanité, initiée en Allemagne au début du XXe siècle. Un changement de paradigme, illustré par l'émergence à marche forcée, au fil d'expériences de pensée d'une subtilité diabolique et de confirmations expérimentales d'une précision époustouflante, d'un cadre conceptuel contraire à nos intuitions, dans lequel le déterminisme (si rassurant) n'a plus sa place. Une démarche que certains, notamment le plus illustre d'entre eux (Einstein) réfuteront avec obstination jusqu'à leur mort : "Dieu ne joue pas aux dés".

Pourtant, malgré tout, la théorie aura déjoué toutes les tentatives de remise en question et gouverne actuellement et de façon silencieuse nombre d'applications de notre vie de tous les jours, notamment tout ce qui a trait à l'électronique.

2) L'Histoire, avec un grand H. Celle encore récente (moins de cent ans). Une époque où la science européenne rayonnait sur le monde et où son épicentre se situait en Allemagne, plus précisément du côté de Göttingen et Berlin. On sait ce qu'il advint par la suite. La montée de l'hitlérisme, l'exil des savants, le désastre de la deuxième guerre mondiale, la résurgence de l'autre côté de l'Atlantique du coté de Princeton. Oui, ce bouquin a également le petit parfum amer du paradis perdu...

3) Et puis enfin, l'histoire avec un petit h. Le destin individuel d'êtres de chair et de sang qui émergent derrière les figures tutélaires désormais inscrites dans nos encyclopédies : Bohr, de Broglie, Heisenberg, Schrödinger, Dirac, Pauli, avec, en contrepoint de leurs fulgurances, leurs faiblesses, leurs entêtements, leurs emportements, leurs erreurs.

Au delà de la vulgarisation d'un concept - pourtant a priori pas facile à comprendre - et réussie avec virtuosité, le succès de l'entreprise tient au talent déployé par Manjit Kumar pour faire de cette matière brute un véritable roman axé sur la psychologie de personnages hors du commun rendus à leur condition d'hommes comme vous et moi, en prise directe avec le grand souffle de l'histoire.

Un bel exemple de pédagogie à méditer. A une époque où il est de bon ton de s'auto-proclamer "nul en maths", rêvons qu'il puisse s'agir d'une leçon pour les pédagogistes de tous poils, apprentis sorciers participant au suicide actuel de l'éducation nationale, soixante ans seulement après la mort d'Einstein.'

L' Express review of the French Edition of Quantum

A review of the French edition of Quantum, or Le grand roman de la physique quantique as it's called in France, published in June but just forwarded to me by a friend:

'Bruxelles, octobre 1927. L'élite des physiciens de la planète est réunie au parc Léopold pour le congrès le plus important et le plus dramatique de la physique moderne. Dix-sept des vingt- neuf personnalités sont des Prix Nobel ou de futurs Nobel, dont Marie Curie, seule femme de cet aréopage d'hommes. Thème officiel : électrons et photons. En réalité, ces savants doivent accepter ou rejeter les premiers éléments de la physique quantique. Et remiser au placard les théories de la relativité qui ont valu à Einstein son prix Nobel en 1921. C'est un choc de titans, chacun affûtant ses armes pour ou contre le "quantum" pour lequel Max Planck a reçu le Nobel en 1919. La plupart de ces hommes se connaissent, ont même travaillé ensemble. Pourtant, la lutte sera sans merci. Acculé par ses pairs, Einstein se bat comme un lion.

Le talent de Manjit Kumar, physicien et philosophe, est de nous faire vivre cette bataille en direct, comme les étapes qui l'ont précédée et les années de conflit qui ont suivi. Il nous fait entrer dans l'intimité de ces génies, leurs origines, leurs engagements, leur passion pour cette science qui est en train de vivre sa plus grande révolution. On les suit depuis l'enfance jusqu'à la recherche de l'université européenne ou américaine qui veut bien les accueillir pour des travaux rarement pris au sérieux. Alors qu'ils ont donné naissance à tout ce qui fonde la modernité, depuis l'atome jusqu'à l'ordinateur. L'arrivée de Hitler au pouvoir en Allemagne force les savants juifs à s'exiler. Dans les années 1950, la commission McCarthy chasse d'Amérique les chercheurs de gauche.
L'auteur analyse avec brio les différentes thèses, expose les méthodes. Il sait aussi remettre dans son contexte l'apostrophe célèbre d'Einstein - "Dieu ne joue pas aux dés" - et l'invention par Erwin Schrödinger de ce chat mythique, vivant ici tandis qu'il est mort là-bas. Surtout, il nous fait suivre les péripéties du combat, partisans de Planck et de Bohr contre admirateurs d'Einstein. L'affrontement est si violent qu'on attend avidement chaque nouvel épisode, comme s'il s'agissait d'un film policier qui serait intitulé "le grand thriller du quantique". Aujourd'hui, alors que la théorie qui réconcilierait la relativité et la physique quantique apparaît encore comme un Graal inatteignable, il est bon de méditer sur cette épopée.'